Η ΠΑΡΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΣΤΗΝ “ΠΟΛΙΤΕΙΑ” ΠΛΑΤΩΝΟΣ
ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ Ζ΄514-521(επιλεκτικά)- Περί Σπηλαίου
ΣΩΚΡΑΤΗΣ : Αν θέλεις να ιδείς την επίδραση της παιδείας και της απαιδευσίας , στοχάσου την ύπαρξή μας ωσάν εικόνα που παριστάνει την ακόλουθη περιπέτεια, Στοχάσου, δηλαδή, πως βλέπεις ανθρώπους τάχα μέσα σε υπόγειο κατοικητήριο, όμοιο με σπηλιά , που η είσοδός είναι ανοιγμένη προς το φως(…) και ριγμένους μέσα σε αυτό από μικρά παιδιά , με τα σκέλη και τους αυχένες δεμένους σε δεσμά , έτσι που να μένουν στην ίδια θέση και να βλέπουν μόνον κατ’ ευθείαν , χωρίς να τους αφήνει ο δεσμός να γυρίζουν κυκλικά το κεφάλι τους` φέγγει γι’ αυτούς από ψηλά και από μακριά ένα φως φωτιάς που καίει πίσω τους, κι ανάμεσα στην φωτιά και στους δεσμώτες(…) περνάει δρόμος και πλάι στον δρόμο έναν μακρύ τοίχο χτισμένο παράλληλα στον δρόμο , σαν τα παραπετάσματα που οι ταχυδακτυλουργοί στήνουν εμπρός από το κοινό , για να δείχνουν επάνω απ’ αυτά τα ταχυδακτυλουργικά τους .
Στοχάσου πως βλέπεις ανθρώπους , που ακολουθώντας την διεύθυνση του τείχους μεταφέρουν κάθε λογής κατασκευάσματα που εξέχουν από το τειχίο και ανθρώπινα ομοιώματα και ομοιώματα ζώων από λίθο και ξύλο…
Οι δεσμώτες αυτοί είναι όμοιοι με μας(…) γιατί ο καθένας βλέπει μόνο σκιές για τον εαυτό του και για τους άλλους , που προβάλλονται εξ αιτίας της φωτιάς στον αντίκρυ τους τοίχο του σπηλαίου (…) Κι αν οι άνθρωποι αυτοί συνομιλούν μεταξύ τους , οι ονομασίες αναφέρονται σε αυτές τις σκιές που βλέπουν(…) Κι αν ακουγόταν αντήχηση από τον αντικρινό τοίχο , θα νόμιζαν πως η φωνή ανήκει στην μετακινούμενη σκιά και όχι σε άλλο πράγμα.
Αυτοί οι άνθρωποι θεωρούν ως αλήθεια τις σκιές τεχνητών κατασκευασμάτων.
Πώς θα λυτρωθούν οι άνθρωποι αυτοί από τα δεσμά και την αφροσύνη; Ας υποθέσουμε πως ένας απ’ αυτούς λύθηκε και σηκώνεται , βαδίζει κοιτάζοντας προς το φως, όμως δεν βλέπει καθαρά τα αντικείμενα , λόγω του ισχυρού φωτός(…) Κατόπιν , συνηθίζει στο φως και προχωρώντας υψηλότερα , πλησιέστερα προς το ον και στραμμένος προς τα όντα υπέρτερου βαθμού έχει ακριβέστερη όραση και απορεί και διερωτάται τι είναι αυτά (…) Κι αν έφθανε απότομα σε άνοιγμα του σπηλαίου προς το αληθινό φως του Ήλιου , τα μάτια του ασυνήθιστα σε αυτό θα ήταν αδύνατο να βλέπουν (…)Χρειάζεται εθισμό να δει τα πράγματα του επάνω κόσμου και να διακρίνει τις σκιές , έπειτα τα είδωλα των ανθρώπων και άλλων στα νερά και κατόπιν τα πρότυπα , ύστερα μπορεί να δει τα ουράνια σώματα στον έναστρο ουρανό και τελευταία τον Ήλιο στην πραγματική του θέση κι όχι τα είδωλά του στα νερά. Τότε κατανοεί με λογισμό ότι ο Ήλιος είναι δωρητής των εποχών κι αυτών όλων των πραγμάτων που έβλεπε στο σπήλαιο. Αναθυμάται την πρώτη του κατοίκηση στο σπήλαιο και την ελλιπή γνώση που είχαν οι συνδεσμώτες του και τους ευσπλαχνίζεται , ενώ καλοτυχίζει τον εαυτό του για την μεταλλαγή , και δεν επιζητεί τις τιμές και δόξες των ανθρώπων του σπηλαίου(…)
Κι αν ξανακατεβεί στο σπήλαιο τα μάτια του θα γεμίσουν σκοτάδι…Κι όσα διηγείται στους ανθρώπους του σπηλαίου γι’ αυτά που είδε στα φωτεινά πεδία , θα προκαλούν τα γέλια και θα νομίζουν πως χάλασαν τα μάτια του .Κι αν επιδίωκε να τους υψώσει προς το φως , θα τον έπιαναν και θα τον φόνευαν (…)
Η όλη κατάσταση των ανθρώπων ταυτίζεται με το σπήλαιο της φυλακής και η φωτιά με την δύναμη του Ήλιου ` η προς τα άνω ανάβαση και θέαση του κόσμου είναι ταυτόσημη με την άνοδο της ψυχής στον νοητό τόπο . Τότε στον νου παρουσιάζεται μια αντίληψη ότι μέσα στην περιοχή του γνωστού τελευταία είναι η ιδέα του Aγαθού και ότι με μεγάλη δυσκολία είναι ορατή , όταν όμως γίνεται ορατή , αναγκαστικά φέρνει τον λογισμό ότι πραγματικά αυτή είναι αιτία σε όλα τα όντα κάθε ορθότητας και ομορφιάς , έχοντας γεννήσει μέσα στην ορατή περιοχή το φως και τον κύριον του φωτός και όντας μέσα στην νοητή περιοχή η ίδια δέσποινα και πηγή που εχάρισε την αλήθεια και τον νου και ότι πρέπει να αντικρίσει αυτήν την ιδέα του Αγαθού όποιος έχει σκοπό με φρόνηση να πράξει στην ιδιωτική ή στην δημόσια ζωή (…)
Όσοι φθάσουν στο αντιληπτικό σημείο που είπαμε , δεν αποφασίζουν να ασχολούνται με τις ανθρώπινες απασχολήσεις , αλλά οι ψυχές τους επείγονται να περνούν τον καιρό τους πάντοτε στον ανώτερο εκείνον κόσμο (…) Δεν είναι παράξενο όταν , επιστρέφοντας κάποιος από ενατενίσεις θεϊκών θεαμάτων στην ανθρώπινη αθλιότητα , δείχνεται αδέξιος και υπερβολικά γελοίος , όταν αναγκάζεται(…) να μαλώνει σε δικαστήρια ή αλλού για τις σκιές και τα είδωλα που παριστάνουν το δίκαιο από ανθρώπους που δεν έχουν δει ποτέ την δικαιοσύνην καθεαυτήν . Στα μάτια του συμβαίνουν δυο διαταραχές : από το φως στο σκοτάδι κι από το σκοτάδι στο φως (…) Το ίδιο συμβαίνει και με την ψυχή , κάθε φορά που δεν μπορεί να διακρίνει κάτι καθαρά , επειδή από μεγαλύτερη αμάθεια προχωρεί σε φωτεινότερη περιοχή (…) καλοτυχίζει την λαμπρή κατάστασή του και νιώθει έλεος για την σκοτεινή κατάσταση άγνοιας (…)
Πρέπει εμείς να σχηματίσουμε μια αντίληψη σαν την ακόλουθη : η Παιδεία δεν είναι όπως την παριστάνουν μερικοί με τις υποσχέσεις τους (…) Λένε πως βάζουν μέσα στην ψυχή την επιστήμη , σαν να βάζουν όψη σε τυφλά μάτια.
Η τωρινή μας όμως συζήτηση δείχνει ότι πρέπει αυτή την δύναμη που έχει ο καθένας μέσ’ στην ψυχή του και το όργανο που κάνει δυνατή στον καθένα την γνώση , ωσάν να ήταν μάτι μη δυνάμενο αλλιώς να περιστραφεί προς την περιοχή του φωτός από την περιοχή του σκότους , αν δεν στραφεί και ολόκληρο το σώμα , να την περιστρέψομε έτσι ακριβώς μαζί με όλην την ψυχή απομακρύνοντάς την από την περιοχή της γενέσεως , έως ότου αποκτήσει την δύναμη να υποφέρει την θέα του όντος και της φωτεινότητας της περιοχής του όντος ` αυτή η περιοχή λέμε ότι είναι το Αγαθόν.
Η Παιδεία , λοιπόν, θα είναι η τέχνη της περιαγωγής τούτου του οργάνου , μέθοδος για να γίνει ευκολότατη και αποτελεσματικότατη η μεταστροφή , όχι για να δημιουργηθεί μέσα στο όργανο η όραση , απεναντίας , επειδή έχει αυτό το όργανο το προτέρημα τούτο , χωρίς όμως ούτε την ορθή κατεύθυνση να έχει ουδέ να έχει τα βλέμματά του στραμμένα εκεί που έπρεπε , χρέος της τέχνης αυτής είναι να μηχανευτεί πώς θα γίνει η στροφή .(…)
Οι ψυχικές αρετές κοντεύουν να μην έχουν μεγάλη διαφορά από τις σωματικές , μετά από εθισμό και ασκήσεις ` αλλά η αρετή της φρόνησης φαίνεται συγκριτικά προς κάθε άλλο πράγμα να κρατιέται από κάτι θεϊκότερο κι αυτό δεν χάνει ποτέ την δύναμή του αλλά ανάλογα με την στροφή που θα πάρει, γίνεται χρήσιμο και ωφέλιμο, καθώς και αντίθετα άχρηστο και βλαβερό(…) γιατί , όσο μεγαλύτερη οξυδέρκεια έχει η ψυχή που είναι παραδομένη στην κακία , τόσο περισσότερα κακουργήματα εκτελεί . Αν σε μια τέτοια ψυχή, από την παιδική ηλικία τής έκοβαν τους όγκους, που μοιάζουν με μολύβδινες σφαίρες, συγγενείς με την γένεση, πολυφαγία, λαιμαργία και παρόμοιες ηδονές, που φυτρώνουν σαν παράσιτα και στρέφουν την όψη της ψυχής προς τα κάτω, (…) αν απαλλαγεί απ’ αυτά, τότε βλέπει τα αληθινά πράγματα καθαρά (…)
Οι απαίδευτοι και όσοι δεν περάσουν την ζωή τους σε διαρκή Παιδεία, δεν μπορούν να διοικήσουν ικανοποιητικά την πόλη, διότι δεν έχουν σκοπό προσανατολισμού σε ιδιωτική και δημόσια πράξη .
Πρέπει να αναγκάσομε τις πιο καλύτερες ιδιοφυίες να υψωθούν προς το ανώτατο μάθημα , δηλαδή να δουν το Αγαθό και να ανέβουν εκείνην την ανάβαση και πάλι να κατεβαίνουν προς τους δεσμώτες , για να τους μεταδώσουν αυτήν την γνώση .
Μέλημα του νόμου δεν είναι το πώς μέσα στην πόλη μια τάξη θα έχει μια εξαιρετική ευδαιμονία , αλλά ζητά να βρει τρόπο , για να πραγματοποιήσει την ευδαιμονία όλων των τάξεων , φτιάχνοντας από τους πολίτες με την χρησιμοποίηση της πειθούς και της βίας , αρμονικό σύνολο , ώστε να συνεισφέρει στο κοινό κάθε τάξη και καθένας να συμβάλλει στον ενωτικό δεσμό της πόλης.
Όσοι γίνονται φιλόσοφοι , πρέπει να τους υποχρεώσουμε να αναλάβουν την επίβλεψη και φύλαξη των άλλων (…), επειδή έχουν καταλάβει τι είναι το κάθε είδωλο και τι παριστάνει και επειδή έχουν δει την αλήθεια σχετικά με το ωραίο , το δίκαιο , το αγαθό .(…) Σε όποια πόλη όσοι μέλλουν να γίνουν άρχοντες δείχνουν ελάχιστη προς την εξουσία αγάπη , αυτή η πόλη αναγκαστικά θα ζήσει ευτυχισμένη και χωρίς καμία απολύτως διχοστασία .(…)
Αν κατορθώσεις και ετοιμάσεις για εκείνους που μέλλει να γίνουν άρχοντες ζωή καλύτερη από την άσκηση της εξουσίας , θα μπορέσεις να πραγματοποιήσεις την ύπαρξη πόλης με καλή διοίκηση , γιατί μόνο σε αυτήν θα είναι οι διαχειριστές της εξουσίας οι πραγματικά πλούσιοι, όχι σε χρυσάφι αλλά τον πλούτο του ευδαίμονος, δηλαδή την ενάρετη και φρόνιμη ζωή τους . Αν όμως έρχονται στην εξουσία άνθρωποι φτωχοί, που από την πείνα τους έχουν ως επιδίωξή τους την προσωπική τους ωφέλεια, στοχαζόμενοι ότι πρέπει από εδώ να κάμουν με αρπαγές την τύχη τους , τότε δεν γίνεται τίποτε ` γιατί , όταν η εξουσία στέκεται στην μέση ως το λάφυρο του σπαραγμού των αρχόντων , όντας εμφύλιος κι εσωτερικός ο πόλεμος αυτός , αφανίζει όχι μονάχα τους άρχοντες αλλά και τους υπόλοιπους πολίτες.(…)
Ξέρεις , λοιπόν, κανένα άλλο είδος ζωής , εκτός από την ζωή του αληθινού φιλοσόφου, που να καταφρονεί τα πολιτικά αξιώματα; (…)
Πρέπει, λοιπόν, να έρχονται στην εξουσία άνθρωποι που δεν έχουν έρωτα μαζί της ` αν δεν γίνει αυτό , θα βρεθούμε εξάπαντος εμπρός από έναν αλληλοσπαραγμό των αντεραστών.
Σε ποιους άλλους , λοιπόν , θα επιβάλεις ως αναγκαστικό χρέος την διαφύλαξη της πόλης , αν όχι σε εκείνους που έχουν σκεφθεί πολύ βαθιά για τα μέσα , όσα κάνουν να κυβερνηθεί μια πόλη κατά τον άριστο τρόπο και έχουν και άλλες τιμές και ζωή καλύτερη από τον πολιτικό ;(…)
Θέλεις τώρα, λοιπόν, να κοιτάξομε να εύρομε κατά ποιον τρόπο θα δημιουργηθούν οι άνθρωποι του είδους αυτού και πώς κάποιος θα τους ανυψώσει προς το φως , απαράλλαχτα όπως λέει η παράδοση , ότι μερικοί από τον Άδη ανεβαίνουν στους θεούς; (…)
Αυτό το πράγμα , όπως φαίνεται , δεν μπορεί να είναι σαν το περιτριγύρισμα του οστράκου (όταν παίζουν τα παιδιά μέρα- νύχτα ), αλλά περιαγωγή της ψυχής από νυχτερινή ημέρα στην αληθινή ημέρα, δηλαδή στο ξαναγύρισμα και ανύψωση προς το ον , που εμείς θα την χαρακτηρίσομε πια ως αληθινή φιλοσοφία .
Ποιο, λοιπόν , μπορεί να είναι το μάθημα που τραβά την ψυχή από την περιοχή της γένεσης προς το ον;(…)
Μετά την Γυμναστική και την Μουσική της απαραίτητης πρώτης Αγωγής κάθε ανθρώπου, τα μαθήματα που στρέφουν την ψυχή προς το όντως ον είναι η Αριθμητική, η Γεωμετρία, η Αστρονομία, η Διαλεκτική .
(ΥΠΌ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ…ΓΙΑ ΤΕΧΝΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ)
