Επίδαυρος – Η Θεία Αυτοθεραπεία του Ασκληπιού
Στην Επιδαυρία εξοχή με τους πορτοκαλεώνες, τους πευκώνες και τ’ αγριοβότανα, προχωρεί με παιάνες και ευχές υπέρ υγείας, ευδαιμονίας, ευνομίας και ειρήνης, μεγαλόπρεπη γιορταστική πομπή από το τέμενος του Ασκληπιού της αρχαίας πόλης Επιδαύρου, με επικεφαλής τους αρίστους των πολιτών κατά φυλές, λευκοντυμένους και στεφανωμένους την δάφνη του Απόλλωνος άλλοι κι άλλοι την ελιά του Ασκληπιού. Είναι γιορτή των δυο θεραπευτών μεγάλων θεών : Απόλλωνος και Ασκληπιού.
Μπαίνουμε μέσα στον χαρούμενο ευσεβή θίασο, ευχόμενοι και πανηγυρίζοντες, και, μετά από δίωρη πορεία, φθάνουμε σε δάσος πυκνό, όπου βρίσκεται το Ιερό Ασκληπιείο και άλλα οικοδομήματα, αφιερωμένα στην κοινή λατρεία Απόλλωνος και Ασκληπιού και μαζί της Άρτεμης, της Λητούς και πλήθους άλλων θεοτήτων. Μ
Μέσα από την είσοδο του Ιερού χαραγμένο σε πέτρα επίγραμμα λέει:
«Αγνόν χρη νηοίο θυώδεος εντός ιόντα
έμμεναι ∙ αγνείη δ’ εστί φρονείν όσια»
«Αγνός πρέπει να μένει αυτός που έρχεται στον θεϊκό ναό ∙
(διότι) με την αγνότητα είναι δυνατόν να σκέπτεται όσια.»
Ανηφορίζουμε στα δυο επίπεδα του κρηπιδώματος των Προπυλαίων, που περιβάλλονται από κίονες ιωνικού και κορινθιακού ρυθμού, με ανάγλυφα βούκρανα και ρόδακες κοσμημένα στη ζωοφόρο των ιωνικών κιόνων και με λεοντοκεφαλές και κιονόκρανα στη ζωοφόρο των κορινθιακών κιόνων.
Αοιδοί και Παιανιστές ψάλλουν παιάνες, εξαίροντας τις θεϊκές ιδιότητες, που προβάλλονται σε χαραγμένες επιγραφές :
Ασκληπιός: σωτήρ ή απλώς Σωτήρ, Παιάν Παιήων, άναξ,
μάκαρ,ιατήρ, ειητήρ, όρθιος, επήκοος, εύκολος, αλεξίπονος,
συγγνώμων,κλυτόμητις, παις και υιός Φοίβου,
Περγαμηνός,Πανταλιώτης,Λιγεώτης.
Απόλλων : Μαλεάτας σωτήρ, Πύθιος, Πύθιος πατρώος,
συγγνώμων, Αμυκλαίος, Υπαταίος, εκατηβελέτης, άναξ,
ακειρεκόμης, πατήρ,
Απόλλων Δήλιος, νόμιος, χρηστήριος.
«Εκεί κοντά είναι χτισμένο και κυκλικό οίκημα από λευκό μάρμαρο,που ονομάζεται θόλος και αξίζει κανείς να το δει. Μέσα σ’ αυτό υπάρχουν ζωγραφιές του Παυσία, που παριστάνουν τον Έρωτα να έχει αφήσει τα βέλη και το τόξο του και να κρατάει λύρα. Εδώ είναι ζωγραφισμένη και η Μέθη, έργο κι αυτή του Παυσία, να πίνει από γυάλινη φιάλη (…) και μεσ’ απ’ αυτή το πρόσωπο της γυναίκας(…)», γράφει ο Παυσανίας (Π΄, 27)
Η θόλος του Πολυκλείτου, από τα ωραιότερα και τελειότερα οικοδομήματα, είναι η Θυμέλη, που αναφέρεται στις επιγραφές, κατασκευασμένη από λευκές πέτρες κυκλικά. Αποτελείται από υπόγειο και ισόγειο χώρο με 6 ομόκεντρα κυκλικά κτίσματα : τον σηκό και τις περιβάλλουσες αυτόν στοές, διακοσμημένες με ανάγλυφους ωραίους ρόδακες, ανθέμια, αστραγάλους και κυμάτια. Κάτω από το έδαφος το λαβυρινθώδες υπόγειο αποτελείται από τρεις ομόκεντρους τοίχους, που καθένας έχει πόρτα σε σχήμα τόξου. Τα κεραμίδια είναι όλα μαρμάρινα, καθώς και η υδρορρόη, στολισμένη με λεοντοκεφαλές και εξαίσιο ακανθοειδές κόσμημα.
Στη θόλο γίνονται θυσίες, μυσταγωγίες και ιεροτελεστίες, σχετικές με τη λατρεία του Ασληπιού στο Ιερό, (κυρίως στο υπόγειο), προς ενίσχυση της πίστης των ασθενών στο θεό, καθώς και εστίαση των ιερέων και αρχόντων, στο επάνω μέρος. Θυμέλη ονομάστηκε το τραπέζι «παρά το επ’ αυτής τα θύη μερίζεσθαι, τουτέστι τα θυόμενα ιερεία».
Στα κτίσματα του Ιερού ξεχώριζαν : η Παλαίστρα και το ορθογώνιο Στάδιο για γυμνικούς αγώνες, με σειρές καθισμάτων, όπου βρίσκονται χαραγμένες αναθηματικές επιγραφές στον Ασκληπιό, με ονόματα αφιερωτών: (…) Δαματρία Αριστοκράτεος, (…) Μένανδρος Πραΰλου (…), Σωτηρίς Αρχελόου (…) Διονυσία Θεοδώρου (…) Με ακίνητο όχημα τη γραφή, τα πρόσωπα αυτά ταξιδεύουν στην αιωνιότητα του χρόνου, με τη συχνότητα του Ελέους της Θείας Προνοίας.
Στο δυτικό μέρος της πεδιάδας του Ιερού βρίσκεται το Ιπποδρόμιο για ιππικούς αγώνες.
Στη βόρεια πλευρά του ναού του Ασκληπιού βρίσκεται το Άβατον Εγκοιμητήριον για τις ιεροτελεστίες των εγκοιμήσεων, με μονώροφη και διώροφη στοά και νότια παλιό ιερό πηγάδι του Ασκληπιού, με επιγραφές ιαμάτων, ολόγυρα, σε στίχους και στήλες με τις θεραπείες που γίνονται στο Ασκληπιείο. Ο χώρος μεταξύ των στοών είναι κλειστός. Στο βορεινό τμήμα κοιμούνται το βράδυ οι ασθενείς, που περνούν την ημέρα τους στη νότια πλευρά της μονώροφης στοάς, όπου βρίσκεται βωμός για προσφορά θυσιών, πριν την είσοδο στο Άβατο. Οι ασθενείς παραμένουν μέχρι να θεραπευτούν, με καθημερινές τελετές, προσφορά θυσιών, δοξολογικούς ύμνους και άσματα.
Στο Άβατον-όπως αναφέρεται στις επιγραφές- ενκοιμητήριον (όπως δηλώνεται κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους,ο Παυσανίας γράφει(Ι Ι 27): «Απέναντι από το ναό είναι ο χώρος, όπου κοιμούνται οι ικέτες του θεού» και βλέπουν σε όνειρο τον θεό να τους υποδεικνύει τρόπο θεραπείας κι έτσι επιτελείται το θαύμα.
Οι ιερείς του Ασκληπιού δεν συμμετέχουν ενεργά στις θεραπείες, διότι δεν είναι ιατροί ούτε καταφεύγουν στην εφαρμογή ιατρικών θεραπευτικών μέτρων αλλά ο ρόλος τους έγκειται στο να εφαρμόσουν, με κάποιες τελετές και μυσταγωγίες, που υποβάλλονται οι ασθενείς, όλα τα δυνατά και αναγκαία μέσα, ώστε να εξαρθεί η φαντασία των ασθενών και να μεγαλώσει η ευπιστία και η δεισιδαιμονία τους, απέναντι στο μελλοντικό θαύμα ∙ δεν μετέχουν όμως στο θαύμα αυτό ούτε αποτελούν μεσάζοντα μεταξύ του θεού και των ασθενών, καθώς έρχονται σε άμεση επαφή με τον Ασκληπιό μέσα από τα όνειρα. Μόνο διαβεβαίωση δίνουν οι ιερείς ότι όντως θεραπεύτηκαν και πείθουν τους θεραπευθέντες να πληρώσουν τα ίατρα.
Πέρα από τη νοτιανατολική πλευρά του ναού του Ασκληπιού βρίσκεται ο οίκος των ιερέων, με τετράγωνη αυλή κι ολόγυρα δωμάτια για όσους υπηρετούν τον θεό (Παυσ. Χ, 32, 12). Παρόμοιο κτίριο βρίσκεται και στο ιερό του Απόλλωνος Μαλεάτη στο Κυνόρτιο όρος, που ονομάζεται «σκηνή».
Τριάντα μέτρα νοτιοανατολικά του ναού του Ασκληπιού βρίσκεται ναός της Αρτέμιδος Εκάτης, με υδρορρόη και βωμό και μεγάλο ανατολικό βάθρο με επιγραφή «Αρτάμιτι». Εδώ λατρεύεται η «ορθία» και «σώτειρα» Άρτεμις Εκάτη, συνεργάτις θεά του Ασκληπιού, με ιαματικές δυνάμεις, για σωτηρία των ανθρώπων. Στο άγαλμα τρίμορφης Εκάτης βρίσκεται η επιγραφή «Αρτέμιδι Εκάτη επηκόω, Φάβουλλος».
Ανατολικά του βρίσκεται ναός της Θέμιδος ως πυρφόρου δικαιοσύνης. Βόρεια του ναού του Ασκληπιού βρίσκεται το Αφροδίτιον, ναός της Αφροδίτης.
Στην πλαγιά του λόφου του Ιερού του Απόλλωνος Μαλλεάτη, εξωτερικά του Ιερού βρίσκεται το Καταγώγιον-ξενοδοχείο, μεγάλο τετράγωνο οικοδόμημα, διαιρεμένο σε 4 μικρότερα τετράγωνα σε σταυροειδή κατασκευή. Κάθε τετράγωνο αποτελείται από τετράγωνη στοά ολόγυρα από κεντρική αυλή, κι έχει εξωτερικά της είκοσι δωμάτια, τουλάχιστον διώροφα. Εντυπωσιακό είναι το θέατρο, στην πλαγιά του όρους, προορισμένο για δραματικούς και μουσικούς αγώνες.
Τα νερά των πηγών του Κυνόρτιου όρους, καθώς και πολλά πηγάδια και δεξαμενές ομβρίων υδάτων διοχετεύονται άφθονα σε όλα τα οικοδομήματα, εξασφαλίζοντας τις ανάγκες των ιεροτελεστιών και της διαβίωσης των υπηρετών του θεού.
Πολύτιμη είναι η Βιβλιοθήκη του Ιερού για τη μελέτη των θεραπειών. Μαζί με τους ναούς του Ασκληπιού, Απόλλωνος και αιγυπτίων θεών Σεράπιδος, Άμμωνος και Ίσιδος, της Αφροδίτης Μιλιχίας και της Θέμιδος υπάρχουν πλήθος ναοί άλλων θεοτήτων : το Επιδότειον-ναός βοηθών αγαθοδαιμόνων του Ασκληπιού για σωτηρία και θεραπεία, της Αθηνάς καλλιέργου-Υγείας-Προνοίας, των Ελευσινίων θεοτήτων Παντελείης (Δήμητρας), της Δήμητρας καρποφόρου, της Περσεφόνης, της Μεγάλης Μητέρας, της Μητέρας των θεών, της Δέποινας-κόρης της Δήμητρας και του Ποσειδώνα, της Ήρας και του Διός, του Διός Σαβαζίου, της Πανάκειας, του Τελεσφόρου, του Ποσειδώνος Ιππίου, Σαλαμινίου, ασφαλείου, ιατρού, του Ηφαίστου, του Ερμή, του Βάκχου με την Παντέλεια και Περσεφόνη, του Πανός, του Άμμωνος, της Ίσιδος, του Σαράπιδος, του Ιανού, του Ηλίου, της Σελήνης, της Γης, της Ήβης, της Ουρανίας, της Τύχης, της Ομόνοιας, του Ελέους, των Μοιρών, του Ύπνου, των Διοσκούρων, των Κουρητών, του αγαθού θεού, της Αγάθης (αγαθής τύχης), των Πάντων και Πασών, του Πανθείου «και πάσιν αειγενέεσσιν ολβοδόταις και ελευθερίοις», του Ηρακλή αλεξίκακου, των Ηρωισσών Δαμίας και Αυξησίας, της Πανθείας.
Ολόγυρα, πλήθος αναθήματα, πέτρινα, μαρμάρινα, χάλκινα, ενεπίγραφες στήλες, ανάγλυφα, ανδριάντες, πίνακες με γραμμένες θεραπείες, επιγραφές για λατρεία, στήλες με Παιάνες-ύμνους. Κι ακόμη, διάσπαρτα στον χώρο τα ιερά ζώα : χήνες, τρυγόνες, στρουθιά, κατσίκες-αίγες, κοκόρια, σκύλοι και φίδια. Όλα εναρμονισμένα με ιερότητα σε μία σύνθεση ικεσίας-ελέους και χάριτος,οδηγούν στη θαυματουργική σωτηρία των πασχόντων και στην ανέλιξη του ανθρώπου προς το Θείον.
Οι παρακλητικοί κι ευχαριστιακοί ύμνοι των Παιανιστών μας συνοδεύουν, καθώς αναχωρούμε από το ιερό τόπο, μέχρι το τέρμα της πεδιάδας, στον ανοιχτό ορίζοντα.
