16. Ολυμπία – Αγώνες Ιδανικής Άμιλλας και Αυτοϋπέρβασης

Ολυμπία – Αγώνες Ιδανικής Άμιλλας και Αυτοϋπέρβασης

Διανύουμε τα μυρωμένα δάση στην καρδιά της Πελοποννήσου, με το σουραύλι του Πανός και τους χορούς θεσπεσίων νυμφών, ακολουθώντας την πορεία του Ήλιου κι ερχόμαστε στη χώρα των Ηλείων, σε λόφο κωνικό, που υψώνεται καταπράσινος πλάι στον ποταμό Αλφειό. Στους πρόποδες του λόφου αυτού, που ονομάζεται «Κρόνιον», ανοίγεται χάσμα της Γης-μαντείο της, το «Γαίον», όπου πρωτοπαρουσιάζεται η λατρεία της προελληνικής χθονίας Αιγαιακής θεάς-μητέρας, θεάς της γονιμότητος, που αργότερα λατρεύεται ως Ήρα, Δήμητρα και Ιπποδάμεια, με πάρεδρο των θείων μυστηρίων γονιμότητας, που ταυτίζεται με τον Δία, τον Ηρακλή Αχαιό και τον Πέλοπα.

Σε αυτόν τον «κάλλιστον της Ελλάδος χώρον»,την Ολυμπία,η υπέροχη φύση καλεί τους ανθρώπους σε ειρηνική συνάθροιση για ανάδειξη αρετών, αγωνιστικότητα και άμιλλα, για καλλιέργεια του αθλητικού ιδανικού και κοινωνική επιβράβευση των νικητών αγωνιστών του ευγενικού αγώνα «του ωραίου, του μεγάλου και του αληθινού». Η ιερή Άλτις περιλαμβάνει ναούς, ιερά, βωμούς, μνημεία, αγάλματα, σε μια έκταση διακοσίων επί εκατὀν εβδομήντα πέντε μέτρων, όπου υπερέχουν ο ναός του Διός, με το περίφημο χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός από τον γλύπτη Φειδία, ο βωμός του Διός, ο ναός της Ήρας και το τέμενος Πελόπιο, καθώς και δεκαεπτά «Ζάνες» χάλκινα αγάλματα του Ζηνός Διός.

Έξω από την Άλτι βρίσκονται το στάδιο και ο ιππόδρομος κι ολόγυρά της το Βουλευτήριο, το Λεωνίδαιο, ο Θεηκολεών, η Παλαίστρα, το Γυμνάσιο, το Πρυτανείο. Εδώ διεξάγονται, από μεγάλο βάθος χρόνου, οι περίφημοι Ολυμπιακοί αγώνες και ιδρυτής τους αναφέρεται, σε αρχαίες παραδόσεις, ο Ιδαίος Ηρακλής, που ήλθε εδώ από την Κρήτη με Κουρήτες αδελφούς του και οργάνωσε αγώνα δρόμου, με έπαθλο τον κότινο.Κατ’ άλλους,ιδρυτής των αγώνων είναι ο Ενδυμίων-εγγονός του Δευκαλίωνος και ο Βασιλιάς της Ήλιδος Όξυλος. Ωστόσο, ο ριζικός ανακαινιστής των αγώνων είναι ο Πέλοψ, γιός του Τάνταλου, που ήρθε από τη Φρυγία κι έγινε βασιλιάς, νυμφευόμενος την βασιλοκόρη Ιπποδάμεια. Οι ρίζες των ολυμπιονικών φτάνουν στη νίκη του Διός έναντι του Κρόνου και του Απόλλωνος έναντι του Ερμή και του Άρη. Αναδιοργανωτής των αγώνων ο Βασιλιάς των Ηλείων Ίφιτος όρισε την πενταετηριακή τέλεση των αγώνων και την καθιέρωση ιερής εκεχειρίας, που αρχικά ήταν ένας μήνας και αργότερα έγινε τρίμηνη. Το αρχαιότερο κειμήλιο του ιερού είναι ο περίφημος χάλκινος δίσκος του Ιφίτου , φυλαγμένος στο ναό της Ήρας,όπου αναγράφεται κυκλικά το κείμενο της ιερής συνθήκης.Ως συμβατική αρχή της πρώτης Ολυμπιάδας θεωρείται το έτος 776 π.χ. Οι Ολυμπιάδες τελούνται κατά την 2^η ή 3^η πανσέληνο μετά τη θερινή τροπή του Ήλιου, στον όγδοο σεληνιακό μήνα-Απολλώνιο ή Παρθένιο (Ιούλιο-Αύγουστο), από την 12^η ως την 16^η ημέρα.

Την πολυσπούδαστη οργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων αναλαμβάνουν οι κάτοικοι της Ηλείας, που φροντίζουν για τη μετακίνηση και διαμονή δεκάδων χιλιάδων εκπροσώπων πόλεων, επισκεπτών και για την ετοιμασία των αγωνιστικών χώρων και του ιερού.

Ως ανώτατοι Ολυμπιακοί άρχοντες ορίζονται, με κλήρωση, οι Ελλανοδίκες (αγωνοθέτες), αρχικά δυο κι έπειτα δέκα, υπεύθυνοι οργανωτές και κριτές αμερόληπτοι και αδέκαστοι των αγώνων, που δέκα μήνες ενωρίτερα, διέμεναν στον ιερό χώρο, σε ειδικό οίκημα, του Ελλανοδικεώνα .

Σημείωση: Οι Έλληνες στεφάνωναν τους νικητές των αγώνων (μουσικών, γυμνικών, δραματικών…)

με διαφορετικούς στεφάνους : στα Ολύμπια από αγριελιά(κότινος), στα Πύθια από δάφνη, στα Ίσθμια

από πεύκα ,στα Νέμεα από σέλινο, στη Δωδώνη (ποιητικοί αγώνες) από φύλλα δρυός.

Στις γιορτές του Διονύσου φορούσαν στεφάνια από κλώνους κισσού και αμπέλου

(μακροβιότητα, ευδαιμονία).

Οι αθλητές –μόνον ελεύθεροι Έλληνες– δηλώνουν συμμετοχή ένα χρόνο ενωρίτερα και είναι υποχρεωμένοι σε δεκάμηνη εξάσκηση.΄Ενα μήνα ενωρίτερα από την έναρξη των αγώνων, γίνεται η άφιξη των αθλητών στην ιερή Άλτι, με συνοδεία των γυμναστών τους και των πατέρων και αδελφών τους.

Στο πέρασμα των αιώνων οι Ολυμπιακοί αγώνες πλουτίζονται με νέα αγωνίσματα και τελικά το ολυμπιακό πρόγραμμα περιέλαβε δεκαέξι αγωνί σματα :είναι το στάδιο,ο δίαυλος(2 στάδια), ο δόλιχος, τα πένταθλο και η πάλη, η πυγμή, αρματοδρομία τεθρίππων, παγκράτιο, ιπποδρομία, δρόμος και πάλη παίδων, πένταθλο παίδων, ο οπλίτης δρόμος, η απήνη(αρματοδρομία με ημιόνους) και κάλπη (ιπποδρομία φορβάδων)– αυτά τα δυο αγωνίσματα μετά καταργήθηκαν- αρματοδρομία συνωρίδων, αγώνες κηρύκων και σαλπιγκτών,αρματοδρομία τεθρίππων με πώλους και παγκράτιο παίδων.

Στους αγώνες απαγορεύεται η παρουσία γυναικών, με εξαίρεση τη σεβαστή ιέρεια της Δήμητρας Χαμύνης, που παρακολουθεί καθισμένη στο βωμό της θεάς*.

Με την έναρξη της εκεχειρίας προσέρχονται πιστοί, αθλητές, προσωπικότητες, επίσημες θεωρίες, με χρυσά σκεύη και αναθήματα, πολυτελείς κατασκηνώσεις, πλούσια γεύματα και πολυάριθμα αγωνιστικά άρματα.

Ένα μήνα πριν από την έναρξη, οι αθλητές προσέρχονται στο παλαιό γυμναστήριο της Ήλιδος, όπου διδάσκονται τους κανόνες του τιμίου αγώνος. Μετά την ολοκλήρωση του προκαταρκτικού σταδίου, Ελλανοδίκες Ελλανοδίκες και αθλητές παίρνουν την ιερή οδό που οδηγεί στην Ολυμπία και στην πηγή Πιέρα τελούν θυσία και καθαρτήρια τελετή.

Ξημερώνει η δωδέκατη ημέρα του Απολλωνίου θερινού μηνός. Η πανηγυρική έναρξη της πρώτης ημέρας των Ολυμπιακών αγώνων ξεκινά το πρωί, με ιεροτελεστίες και ορκωμοσία στο Βουλευτήριο, μπροστά στο άγαλμα του ορκίου Διός, όπου ορκίζονται οι αθλητές (μαζί και οι γυμναστές και οι πατέρες κι αδελφοί τους), ότι ασκήθηκαν επί δεκάμηνο και ότι θα αγωνιστούν τίμια και οι Ελλανοδίκες, ντυμένοι με πορφυρή ενδυμασία (σε ανάμνηση της βασιλικής καταγωγής των αγώνων), ορκίζονται ότι θα κρίνουν αμερόληπτα και ότι δεν θα αποκαλύψουν τους λόγους των αποφάσεών τους . Σημείωση: οι γυναίκες αγωνίζονται στα Ηραία της Ολυμπίας, κάθε πέντε χρόνια, σύμφωνα με προφορική παράδοση Πρώτη διοργάνωσε τα Ηραία η Ιπποδάμεια προς τιμήν της Ήρας. Τρεις κατηγορίες παρθένων, ανάλογα προς την ηλικία τους αγωνίζονται στο «Δρόμο» στα 5/6 του σταδίου. Έχουν λυτά μαλλιά, φορούν κοντό χιτώνα, με ακάλυπτο τον δεξιόν ώμο. Έπαθλον της νικήτριας στεφάνι αγριελιάς και δικαίωμα ανάθεσης της εικόνας της στο ναό της Ήρας.

ancient wrestling2 olympics

447828874 2d3897d7b7

Aκολουθούν αγώνες κηρύκων και σαλπιγκτών, που θα προσφέρουν υπηρεσίες στη διεξαγωγή των αγώνων.

Το απόγευμα της πρώτης ημέρας οι Ολυμπιακοί αγώνες ξεκινούν με αγωνίσματα παίδων : δρόμο, πάλη, πένταθλο και παγκράτιον.

Η δεύτερη ημέρα αρχίζει με θεαματικούς αγώνες : ιπποδρομίες και αρματοδρομίες στον ιππόδρομο. Καθώς νυχτώνει, ακολουθούν ιεροτελεστίες νεκρικές, χοές και θρηνωδίες αφιερωμένες στον Πέλοπα, προς αναγνώριση της καθοριστικής προσφοράς του για την πρώτη επίσημη οργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων.

Η τρίτη ημέρα αγώνων, δέκατη τέταρτη του σεληνιακού μηνός, η επομένη της πανσελήνου, αρχίζει με πανηγυρική πομπή όλων των συμμετεχόντων, αρχόντων, θεωριών των πόλεων και πλήθους, από το Πρυτανείο προς τον μεγάλο βωμό του Διός, όπου προσφέρεται θυσία εκατόμβης, εκατό ταύρων, από τους Ηλείους.

Το απόγευμα γίνονται τα αγωνίσματα δρόμου, οι προκριματικοί σταδίου, κατά τετράδες αθλητών, οι τελικοί του δολίχου, του σταδίου και του διαύλου.

Η τέταρτη ημέρα είναι αφιερωμένη στα βαριά αγωνίσματα : πάλη, πυγμαχία, παγκράτιο και οπλίτη δρόμο.

Την πέμπτη ημέρα, της πανηγυρικής τελετής ανακήρυξης των Ολυμπιονικών, οι αθλητές έρχονται στον πρόναο του ναού του Διός, μπροστά στο άγαλμα του ολυμπίου θεού. Αντίκρυ τους στέκονται οι πορφυροντυμένοι Ελλανοδίκες και πλάι τους, σε χάλκινο τρίποδα, βρίσκονται οι «κότινοι», τα στεφάνια από κλαδιά αγριελιάς, «καλλιστεφάνου ελαίας», που με χρυσό δρεπάνι έκοψε «παις αμφιθαλής», παιδί με ζωντανούς γονείς. Οι σαλπιγκτές ηχούν τα νικητήρια, οι κήρυκες ανακράζουν τα ονόματα των νικητών, οι Ελλανοδίκες τους στεφανώνουν και το πλήθος τους ραίνει με «φυλλοβολία», άνθη και φύλλα. Ο αγώνας ετελειώθη.

4 2 350px-Hoplitodromos Louvre MN704 ancient olympic games

ArxaiaOlympia

Ο θεϊκός, ολυμπιακός αγώνας του ανθρώπου για ανάδειξη των σωματικών και ψυχοπνευματικών του ικανοτήτων, φέρνει στο φως τις ανώτερες ιδιότητες της ζωής στην ορμητική κίνηση προς τα εμπρός, για αρμονική προασαρμογή στο περιβάλλον, για υπερνίκηση των δυσμενών συνθηκών με τόλμη, θάρρος, επιμονή, υπομονή, εξάσκηση, ανδρεία, συνεργασία, αλληλοσεβασμό, για ενδυνάμωση του ανθρώπου και εξέλιξη προς τον σκοπό της ύπαρξής του. Η άμιλλα, που αναπτύσσεται στο Ολυμπιακό ιδεώδες μεταξύ των συναθλητών, εθίζει τον άνθρωπο στην ειρηνική συνύπαρξη, στον ευγενή συναγωνισμό, στην τίμια αγωνιστικότητα και στην ευμενή αποδοχή και ανάδειξη του νικητή ως πρότυπο μέσα στην κοινωνία και τον πολιτισμό.

Μέσα στον ενθουσιασμό, στη χαρά και υπερηφάνεια, όλοι οι αγωνιστικοί παράγοντες της νίκης πορεύονται για επίσημο γεύμα στο Πρυτανείο και οι λόφοι ολόγυρα αντιλαλούν από επινίκια τραγούδια και ύμνους των ολυμπιονικών και των συντρόφων τους, που πανηγυρίζουν. Εδώ, στο πλάι, ο ποιητής Πίνδαρος κρούει τη μουσική του λύρα : «Αλλά να που το όμορφο πρόσωπο του φεγγαριού, με την ερατεινή διαύγεια φώτισε τη νύχτα κι ολόκληρο το ιερό αντηχεί από χαρούμενη ευωχία και θριαμβευτικά τραγούδια».

Πόσο η εμπορευματική παγκοσμιοποίηση των Ολυμπιακών αγώνων αλλοίωσε τον αυθεντικό χαρακτήρα τους, στη σύγχρονη εποχή, υποβιβάζοντας την ευθύνη του ιδανικού αγώνα στο επίπεδο του παιχνιδιού ως «Olympic games» και φθάνοντας ως την παρακμιακή, εξευτελιστικήν ὐβρη των υψηλών πνευματικών και ηθικών αξιών της Ανθρωπότητας…

Ο Ποιητής

Ολυμπιακός Ύμνος

Αρχαίο πνεύμα αθάνατο, αγνέ πατέρα

του ωραίου, του μεγάλου και τ’ αληθινού,

κατέβα, φανερώσου κι άστραψ’ εδώ πέρα

τη δόξα της δικής σου γης και τ’ ουρανού.

Στο δρόμο και στο πάλεμα και στο λιθάρι,

στων ευγενών Αγώνων λάμψε την ορμή,

και με τ’ αμάραντο στεφάνωσε κλωνάρι

και σιδερένιο πλάσε κι άξιο το κορμί.

Κάμποι, βουνά και πέλαγα φέγγουν μαζί σου

σαν ένας λευκοπόρφυρος μέγας ναός,

και τρέχει στο ναό εδώ προσκυνητής σου,

Αρχαίο Πνεύμ’ αθάνατο, κάθε λαός.

(Κωστής Παλαμάς)

Απ’ αυτή τη γωνιά, την Ελλάδα, θ’ αρπάξει ο ποιητής το βρέφος, όπως τ’ άρπαξε κάποτε κείνη η μάνα και το σήκωσε ανάμεσα στους Ηλείους και τους Αρκάδες, που διεκδικούσανε ο ένας στρατός από τον άλλο την «άγιαν Άλτη», και τους κάλεσε : «Ελάτε-σύμφωνο Ειρήνης δώστε ανάμεσό Σας», και θα το σηκώσει τώρα κι αυτός μπροστά στους στρατούς της σημερινής ανθρωπότητας και θα τους φωνάξει :

«Όπως τότε

η μάνα εκείνη, το κρατώ … Σαν άστρο,

απάνω απ’ τον ορίζοντα το μαύρο

των μαχών ∙ σαν ολόχρυσο ποτήρι

μιας Μετάδοσης, που αύριο θε να πιούνε

λαοί από τούτο τη γαλήνη ∙ ως ρόδο

το κρατώ, κι ως εκειός ο μάντης λέω :

Πως το βρέφος ετούτο είναι σημάδι

των θεών τρανό πως η άγια η Άλτη, δώρο

σύμμετρου νου κι ηράκλειου πόθου, η Άλτη,

στίβος που η Γνώση κι η Ορμή κι η Αγάπη,

σαν οι Χάρες οι τρεις, δίνουν τα χέρια,