« Στην αρχή ήταν το χάος και μόνον το πνεύμα του Θεού επλανάτο πάνω από την ύλη .Αρχή των όντων ο Θεός και νους και φύση και ύλη και όλα αυτά με σοφία σε δείξη όλων – πρώτος πάντων ο Θεός ο ένας ο μοναδικός , ο δημιουργός , ο αιώνιος , ο αγέννητος…» (Ερμής Τρισμέγιστος από 22.000 π.Χ.)
« Το σκοτάδι κρυβόταν στην σκοτεινιά.
Όλα ήταν ρευστά κι ασχημάτιστα .
Κι εκεί μέσα στο κενό ,από την φωτιά
Της ζέσης αναδύθηκε ο ΕΝΑΣ.
Και μέσα στον Ένα
Αναδύθηκε η αγάπη :
Η αγάπη , ο πρώτος σπόρος
της ζωής » (Ριγκ – Βέδα )
« Θνητά γαρ και αθάνατα ζώα λαβών και συμπληρωθείς όδε ο κόσμος ούτω , ζώον ορατόν τα ορατά περιέχον , εικών του νοητού θεός αισθητός , μέγιστος και άριστος και κάλλιστός τε και τελειώτατος γέγονεν είς ουρανός όδε μονογενής ων» :
« Αυτός ο κόσμος αφού συμπεριέλαβε θνητά και αθάνατα ζώα και έτσι ολοκληρώθηκε , ζώον (έμβιον ον) ορατόν περιέχον τα ορατά , εικόνα του νοητού θεός αισθητός , μέγιστος και άριστος και κάλλιστος και τελειότατος έχει γίνει αυτός ο ένας και μονογενής ουρανός.» ( Πλάτωνος «Τίμαιος» 91 )
«Πώς δε μοι έν τε τα πάντ’ έσται και χωρίς έκαστον ; » : Πώς, κατά την γνώμη μου , και τα πάντα είναι ένα και χωριστό το καθένα ; (Ορφική Θεολογία – Otto Kern)
«Θεός μεν τα πολλά εις έν συγκεραννύναι και πάλιν εξ ενός εις πολλά διαλύειν ικανώς επιστάμενος άμα και δυνατός , ανθρώπων δε ουδείς ουδέτερα τούτων ικανός ούτε έστι νυν ούτε εις αύθις ποτέ έσται » : Ο Θεός έχει την υψηλή γνώση και δυνατότητα ικανώς μεν να συνενώνει τα πολλά σε ένα και πάλι από ένα να διαλύει σε πολλά , όμως κανείς απ’ τους ανθρώπους δεν είναι ικανός σε τίποτε απ’ αυτά ούτε θα είναι ποτέ . (Πλάτωνος «Τίμαιος» 68)
« Είς Θεός εν τε θεοίσι και ανθρώποισι μέγιστος , ούτε δέμας θνητοίσιν ομοίϊος ούτε νόημα . ούλος ορά , ούλος νοεί , ούλος δε ακούει » : Ενας Θεός και στους θεούς και στους ανθρώπους μέγιστος ούτε όμοιος με τους θνητούς στο σώμα ούτε στο νόημα . ολόκληρος βλέπει (παντεπόπτης) , ολόκληρος κατανοεί (παντογνώστης) , και ολόκληρος ακούει . ( Ξενοφάνης )
« Θεούς δε προσωνόμασαν σφέας από του τοιούτου , ότι κόσμω θέντες τα πάντα πράγματα και πάσας νομάς είχον » : Θεούς ονόμασαν αυτούς από το εξής , διότι , αφού έθεσαν τον κόσμο (κοσμική τάξη στο σύμπαν), κατείχαν όλα τα πράγματα και όλες τις νομές. ( Ηρόδοτος , Ευτέρπη 52)
« Την θεϊκή αιτία πρέπει να την αναζητήσομε παντού, για να κατακτήσομε την ευτυχισμένη ζωή που αναλογεί στην ανθρώπινη φύση μας .Την αναγκαία αιτία πρέπει να την αναζητήσομε χάριν της θεϊκής , όταν αναλογισθούμε ότι χωρίς τις αναγκαίες αιτίες είναι αδύνατο να κατανοήσομε, να συλλάβομε ή έστω να διατηρήσομε επαφή με τα αντικείμενα της σοβαρής μελέτης μας…
Έτσι , λοιπόν , προέκυψαν όλα αυτά τα πράγματα – από την δράση της Ανάγκης . Σε αυτήν την κατάσταση τα παρέλαβε ο Δημιουργός του ωραιότερου και καλύτερου των γενημένων όντων , όταν αποφάσισε να φέρει στην ζωή τον αυτάρκη και τελειότατον Θεό .» ( Πλάτωνος «Τίμαιος» 68 )
« Ο Ησίοδος καθαρά και με ορισμούς πρώτος εξέθεσε τέσσερα γένη των λογικών όντων , τους ΘΕΟΥΣ , έπειτα ΔΑΙΜΟΝΕΣ πολλούς και αγαθούς , έπειτα ΗΡΩΕΣ, έπειτα ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ, ονομάζοντας τους Ημίθεους σε Ήρωες . Άλλοι δε κάνουν μεταβολή και στα σώματά τους ομοίως και στις ψυχές , όπως το ύδωρ από την γη , από δε το ύδωρ ο αέρας , από δε τον αέρα το πυρ φαίνεται να γεννάται , καθώς η ουσία φέρεται προς τα άνω . έτσι από μεν τους ανθρώπους σε ήρωες , από δε τους ήρωες σε δαίμονες οι καλύτερες ψυχές παίρνουν μεταβολή . και από δαίμονες λίγες μεν σε πολύ χρόνο πλέον αφού καθαρισθούν δια της αρετής , συμμετέχουν καθ’ ολοκληρίαν προς την θεότητα. Όμως συμβαίνει μερικές να μη συγκρατούν τους εαυτούς των , αλλά ριγμένες και αναλυόμενες πάλι σε θνητά σώματα (συμβαίνει) να έχουν αλαμπή και αμυδρή ζωή , σαν αναθυμίαση» ( Πλούταρχος «Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων» 10)
«Ο ΘΕΟΣ ΕΙΝΑΙ, πρέπει να λέμε (γι’ αυτόν) το «Ει» (είσαι), και δεν είναι σε κανένα χρόνο αλλά στην ακίνητη διάρκεια ζωής, την άχρονη, την ατροποποίητη, τίποτε δεν είναι προγενέστερο απ’ αυτόν, τίποτε μεταγενέστερο, ούτε μελλοντικό ούτε παρωχημένο, τίποτε πιο παλιό, τίποτε νεότερο. Όντας ΕΝΑΣ ΚΑΙ ΜΟΝΑΔΙΚΟΣ, με ένα και μοναδικό τώρα γεμίζει το πάντα και το μόνο που είναι όντως ον είναι αυτό που είναι με τον τρόπο τούτο, εφόσον ούτε έγινε ούτε θα είναι ούτε άρχισε ούτε θα σταματήσει. Έτσι λοιπόν πρέπει να το τιμούμε και να το χαιρετάμε «ει(σαι)», και, μα τον Δία, όπως έλεγαν ορισμένοι παλιοί «ΕΙ(ΣΑΙ) ΕΝΑ». Πράγματι, το Θείον δεν είναι πολλά, όπως ο καθένας από μας, άθροισμα ποικιλόμορφο από μύριες διαφορές, που προκύπτουν από τροποποιήσεις, και συνάθροιση συγκεντρωμένου πλήθους. Ένα πρέπει να είναι το ον, όπως και το ένα είναι. Η ετερότητα, που προκύπτει με διαφορά ως προς το ον, ξεπέφτει σε γένεση του μη όντος. Επομένως, σωστό είναι και το πρώτο από τα ονόματα αν αποδίδονται στον θεό και το δεύτερο και το τρίτο. Απόλλων επειδή είναι σα να αρνείται τα πολλά και να αποφάσκει το πλήθος, ’Ιήιος, επειδή είναι ένας και μόνος ∙ Φοίβο, πάλι, οι αρχαίοι ονόμαζαν καθετί το καθαρό και αγνό, όπως και σήμερα ακόμη οι Θεσσαλοί λένε, νομίζω, για τους ιερείς που μένουν απομονωμένοι έξω κατά τις αποφράδες ημέρες ότι «φοιβονομούνται». Το ένα όμως είναι απροσμείωτο και καθαρό, και μιασμός γίνεται με την μείξη ενός πράγματος με άλλο, εφόσον και ο Όμηρος λέει κάπου για ελεφαντοδοντοβαμμένο κόκκινο πως «έχει λερωθεί». Αλλά και για τα χρώματα που ανακατεύονται, λένε οι βαφείς ότι «χάνονται» και «χάσιμο» την ανάμιξή τους.
Επομένως, στον άφθαρτο και καθαρό ταιριάζει να είναι ΕΝΑΣ και ανόθευτος.»
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ :”ΠΕΡΙ ΤΟΥ “ΕΙ” ΤΟΥ ΕΝ ΔΕΛΦΟΙΣ”
Eδουάρδος Συρέ : «Για τα μεγάλα πνεύματα της αρχαιότητας , οι θεοί δεν ήταν παρά ποιητική έκφραση των ιεραρχικά τοποθετημένων φυσικών δυνάμεων, δονούμενη εικόνα του εσωτερικού οργανισμού της , και με την ίδια αυτή έννοια των συμβόλων κοσμικών και ανιμιστικών(ψυχικών) δυνάμεων οι θεοί επιβιώνουν ακατάλυτοι στην συνείδηση της ανθρωπότητας. Στην συνείδηση των μυστών η ποικιλία αυτή των θεών ή δυνάμεων κυριαρχούνταν και διαπερνιόταν από τον υπέρτατο Θεό ή το καθαρό Πνεύμα. Ο βασικός στόχος των ιερών της Μέμφιδας, των Δελφών και της Ελευσίνας ήταν να διδάξουν αυτήν ακριβώς την ενότητα του Θεού με τις θεοσοφικές διδαχές και την ηθική πειθαρχία που την ακολουθεί .(…)
Μόνο η βεβαιότητα ότι η Αθάνατη Ψυχή μπορεί να γίνει στέρεη βάση της γήινης ζωής – και μόνο η συνύπαρξη των μεγάλων θρησκειών , με την στροφή προς την κοινή πηγή έμπνευσής τους , μπορούν να εξασφαλίσουν την αδελφοσύνη ανάμεσα στους λαούς και το μέλλον της ανθρωπότητας .»
Ευάγγελος Παπανούτσος : « Η θρησκευτική πίστη δεν στηρίζεται σε λογικές αποδείξεις , ούτε τις χρειάζεται για να βεβαιώσει περισσότερο τα ομολογήματά της , αλλά απορρέει από την ιδιότυπη αίσθηση και θέαση του υπέρλογου , που σαν το « αγαθόν» της Πλατωνικής « Πολιτείας» είναι το απόλυτα ανυπόθετο, εκείνο που, επειδή υπάρχει « πρεσβεία και δυνάμει επέκεινα της ουσίας», χαρίζει σε όλα τα όντα «το είναι και την αξίαν». Στην έκσταση προσφέρεται άμεσα της πίστης το περιεχόμενο, δεν αποκτάται έμμεσα με την κίνηση της σκέψης .
Διονύσιος Αρεοπαγίτης : « Τούτο ακριβώς είναι η μυστική θεολογία : ούτε αίσθηση, ούτε λόγοι, ούτε κίνηση του νου, ούτε ενέργεια, ούτε έξη, ούτε τίποτ’ άλλο από τα δικά μας θα την παραστήσει ` αλλά όταν σε τελείαν ακινησίαν του νου μας αποκαλυφθούν τα περί αυτής με εσωτερικό φωτισμό[ « ελλαφθέντες» ] , θα αντιληφθούμε ότι βρίσκεται πάνω απ’ όλα όσα μπορεί να συλλάβει ο νους(…) γιατί τούτο μόνο περί του Θεού λέγεται : ότι είναι πάνω από τα πάντα»
Εδώ διοχετεύεται εκχριστιανισμένη πια η μυστική φιλοσοφία του Πλωτίνου . Αυτός πρώτος περίγραψε με τέτοιο τρόπο την έκσταση και το επέκεινα , την απόλυτη υπερβατικότητα του θείου .
TZORNTANO MΠΡOYNO “ΠΕΡΊ ΤΩΝ ΣΚΙΏΝ ΤΩΝ ΙΔΕΏΝ”: «Αν δεν εξισώσεις τον εαυτό σου με τον Θεό, δεν θα κατανοήσεις τον Θεό: διότι το όμοιο γίνεται κατανοητό με το όμοιο. Αύξησε τον εαυτό σου σε μέγεθος χωρίς μέτρο, βγες από το σώμα, ύψωσε τον εαυτό σου έξω από τον χρόνο, γίνε Αιωνιότητα, τότε θα κατανοήσεις τον θεό. Πίστεψε ότι τίποτε δεν είναι αδύνατο για εσένα, σκέψου τον εαυτό σου αθάνατο και ικανό να κατανοήσεις τα πάντα, όλες τις τέχνες, τις επιστήμες και τη φύση κάθε ζωντανού όντος. Υψώσου ψηλότερα από το πιο υψηλό ύψος, και κατέβα χαμηλότερα από κάθε βάθος. Με τις αισθήσεις σου γνώρισε κάθε πλάσμα της δημιουργίας, της φωτιάς, του νερού, του ξηρού και του υγρού, φαντάσου ότι βρίσκεσαι παντού, στη γη, στη θάλασσα, στον ουρανό, ότι δεν γεννήθηκες ακόμη στην κοιλιά της μητέρας σου, όντας νέος, γέρος, νεκρός, πέραν του θανάτου. Αν κατανοήσεις τα πάντα μεμιάς, χρόνους, τόπους, πράγματα, ποιότητες, ποσότητες, τότε θα κατανοήσεις τον θεό» .
Καταγράφοντας στη μνήμη τις μαγικές εικόνες των ουρανών, που είναι σκιές σε σχέση με τις ιδέες του θεϊκού νου από τον οποίο εξαρτώνται όλα τα πράγματα εδώ κάτω, ο Μπρούνο ήλπιζε να βιώσει την αιγυπτιακή εμπειρία και να αποκτήσει θεϊκές δυνάμεις, ώστε να συλλάβει πέραν της πολλαπλότητας την επιφώσκουσα ενότητα.
Το ΕΝείναι ο Παγκόσμιος Πατήρ, η αρχή παντός αριθμού και πάσης αριθμήσεως η υπάτη Αρχή. Ο ΘΕΟΣ είναι ο κατ’ εξοχήν αριθμός , άρρητος και υπέρ πάντα λογισμόν. Είναι η αρχή του παντός, διότι στα πάντα παρέχει Ενότητα και συνδιαλλάσσει σε ενότητα τις αντίθετες αρχές.(Φιλόλαος)
Η ΤΡΙΑΣ είναι ενεργητικώς η έναρξις των αριθμών, οι οποίοι διαχωρίζονται από το σύνολο των μονάδων των.Η ΤΡΙΑΣ διαχώρισε την ύλη και την διαμόρφωσε με τις δυνάμεις όλων των ποιοτήτων…Είναι η κορυφή της ουσίας.
Η πρωταρχική Ορφική Θεολογία παραδέχεται 3 ΤΡΙΑΔΕΣ ΑΡΧΩΝ…Και κατά τους Αλεξανδρινούς Πλατωνικούς, με επί κεφαλής τον μέγαν ΠΛΩΤΙΝΟΝ, η Πρωταρχική ΘΕΙΑ ΤΡΙΑΣ αναπτύσσεται επίσης κατά Τριάδες. Επί κεφαλής του πρώτου Τριγώνου της ΑΓΑΘΟΕΙΔΟΥΣ ΤΡΙΑΔΟΣ βρίσκεται το ΕΝ-ΑΓΑΘΟΝ, ως Πρώτη Αρχή και στην βάση αφ’ ενός ο Νους, ο Λόγος, ο Κόσμος των Ιδεών και αφ’ ετέρου η Ψυχή του Κόσμου, ο Δημιουργός, η Ζωή. Εκ του Κόσμου των Ιδεών απορ-ρέουν τα Πρότυπα των όντων.Από το πρώτο αυτό Τρίγωνο απορρέουν άλλα δυο και η όλη εκδήλωση της Παγκοσμιό-τητας προβαίνει κατά Τριάδες και Εννεάδες. Στην κορυφή της δεύτερης ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΤΡΙΑΔΟΣ βρίσκεται η Ουσία του Κόσμου και στην βάση της η Επιστροφή στην Ουσία και η Κίνησις. Στην κορυφή της τρίτης ΝΟΗΤΗΣ ΤΡΙΑΔΟΣ- ΣΟΦΙΑΣ ΔΕΟΣ βρίσκεται το ΟΝ και στην βάση της η Νοητή Αλήθεια και η Αλήθεια.
“Μια πηγή, μια ρίζα ακτινοβολεί υπό τριπλήν λάμψη ` διότι εκεί όπου ευρίσκεται ο Πατρικός Βυθός , εκεί υπάρχει ο ένδοξος Υιός, μυστικόν γέννημα της καρδίας εκείνου, Σοφία κοσμοτεχνίτις ` εκεί επίσης ακτινοβολεί το Ενοποιόν Φως της Αγίας Πνοής-Άγιον Πνεύμα….αποκαλύπτει με λάμψη το θαυμαστό φέγγος των μακαρίων και εγκοσμίων ουσιών”( Συνέσιος , πλατωνίζων επίσκοπος Κυρήνης)
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟ ΑΓΙΟΝ, ΤΟ ΚΥΡΙΟΝ ΚΑΙ ΖΩΟΠΟΙΟΝ : “Ο Θεός είναι ο ήλιος, ο Χριστός είναι οι ακτίνες του και το φως του είναι το Άγιον Πνεύμα “, αναφέρουν χαρακτηριστικά σε κηρύγματα οι Πατέρες του Αγίου Όρους, δείχνοντάς μας την σχέση και την δύναμη της Αγίας Τριάδος.
«Επειδή, τρεις είναι αυτοί που δίνουν μαρτυρία στον ουρανό, ο Πατέρας, ο Λόγος, και το Άγιο Πνεύμα. Και οι τρεις αυτοί είναι ένα» (Α’ Ιωάννου 5:7).
Πιστεύουμε σε «μίαν θεότητα εν τρισίν υποστάσεσιν ασυγχύτως ηνωμέναις και αδιαστάτως διαιρουμέναις». ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ.
“Πιστεύουμε σε ένα Θεό, που είναι όμως ταυτόχρονα τρία πρόσωπα: Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα.
Ο Θεός μας δεν είναι μια ατομική ουσία. Είναι Τριάδα Υποστάσεων με μία Ουσία, μία Θέληση και μία Ενέργεια. Ένα Θεό πιστεύουμε ή, όπως λέγει ο ιερός Δαμασκηνός: «μίαν θεότητα εν τρισίν υποστάσεσιν ασυγχύτως ηνωμέναις και αδιαστάτως διαιρουμέναις».
Η λογική κατεργασία του Μυστηρίου της Άγιας Τριάδος είναι αδύνατη. Ξεύρουμε γι’ αυτό ό,τι μας έχει αποκαλυφθεί. Και αυτό προσπαθούμε να αξιοποιήσουμε με το στοχασμό μας, τον αδύναμο και ασθενικό. Χρειάζεται μια ειδική μέθοδος για να προσεγγίσουμε αυτό το Μυστήριο. Και αυτή είναι η μετάνοια, δηλ. η αλλαγή του νου μας που πρέπει από ανθρωποκεντρικός να γίνει θεανθρώπινος, ακολουθώντας στα ίχνη του Κυρίου μας.
Στη Βάπτιση του Κυρίου ακούεται η φωνή του Πατέρα που μαρτυρεί την υιότητα του Χριστού: «Ούτος εστίν ο υιός μου ο αγαπητός». Και το Πνεύμα σαν περιστέρι εμφανίζεται κι αυτό. Στη Θεία Μεταμόρφωση έχουμε εκ νέου την εμφάνιση τού Θεού Πατέρα που μιλάει για τον Υιό Του, όπως και στη Βάπτιση. Και στο τέλος της επίγειας ζωής του ο ίδιος ο Κύριος στέλλει τους Μαθητές Του να ευαγγελίσουν τον κόσμο «βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, διδάσκοντες αυτούς τηρείν πάντα» όσα εκείνος τους εδίδαξε. Ποιος μπορεί να αμφισβητήσει τη σαφή τούτη μαρτυρία περί των τριών προσώπων της θεότητος; Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης επιμαρτυρεί ότι «τρεις εισίν οι μαρτυρούντες εν τω ουρανώ» και ο Απ. Παύλος ευλογεί τους χριστιανούς τριαδολογικά: «Η χάρις του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και η αγάπη του Θεού και Πατρός και η κοινωνία τού Αγίου Πνεύματος είη μετά πάντων υμών».
Αλλά και πάλι αυτός ο Παράκλητος δεν θα μπορεί αφ’ εαυτού του να λέγει τίποτε, «ου λαλήσει αφ’ εαυτού» και «εκ του εμού λήψεται και αναγγελεί υμίν».
Τα τρία πρόσωπα της Άγιας Τριάδος είναι μεν τρία, αλλά δεν είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους. Δεν υπάρχουν το καθένα για τον εαυτό του, έχουν ενότητα ζωής, θελήματος, ενέργειας. Και μια ιδιαίτερη σχέση συνδέει μεταξύ των τα τρία αυτά πρόσωπα. Έτσι, ο Πατήρ είναι αγέννητος, ο ίδιος γεννά όμως τον Υιό αχρόνως. Ο Υιός γεννάται εκ του Πατρός και το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται από τον Πατέρα διά του Υιού. Και τα τρία πρόσωπα έχουν την θεότητα σε όλη της την έκταση. Γι’ αυτό ομολογούμε στο «Σύμβολο της Πίστεως» ότι ο Υιός είναι ομοούσιος με τον Πατέρα, δηλ. ίσος, είναι Θεός όπως είναι ο Πατέρας. Το ίδιο είπαν οι Πατέρες και για το Άγιο Πνεύμα. Επομένως, με το να είναι πρόσωπα ο Πατέρας, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα σημαίνεται η ξεχωριστή υπαρκτική οντότητα του καθενός και με το να είναι ομοούσια τα πρόσωπα αυτά σημαίνεται η ενότητα των. Δεν υπάρχει παρόμοιο πρότυπο αλλού. Όταν π.χ. έχουμε εμπρός μας τον Νίκο, τον Γιάννη και τον Αντώνη, και οι τρεις τους είναι της ίδιας ουσίας, δηλ. άνθρωποι, αλλά έχουν ξεχωριστή θέληση, ξεχωριστή σκέψη, ξεχωριστή ενέργεια. Είναι τρεις άνδρες και όχι ένας. Στην περίπτωση όμως των τριών προσώπων της Αγ. Τριάδος δεν συμβαίνει το ίδιο. Εκεί υπάρχουν τρία πρόσωπα, αλλά με μία ουσία και θέληση και ενέργεια. Κανείς από τους τρεις δεν ενεργεί ποτέ χωριστά, χωρίς τους άλλους δύο. Δεν είναι τρεις θεοί, αλλά ένας. Στη ζωή αυτή ένας πατέρας και ένας γιος έχουν διαφορά στην ηλικία. Ο πατέρας είναι μεγαλύτερος στην ηλικία από το γιό του. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τον Θεό Πατέρα και το Χριστό. Για το Χριστό πιστεύουμε ότι «δεν υπήρξε χρόνος που δεν υφίστατο». Το ίδιο ισχύει και για το Άγιο Πνεύμα. Και τα τρία πρόσωπα είναι το καθένα πλήρης και τέλειος Θεός. Κανείς δεν έχει περισσότερη θεότητα ή λιγότερη θεότητα από τον άλλο. Αυτή είναι η πρόκληση του παραδόξου, για την οποία μιλάει ο θεολόγος Γρηγόριος. Στο θέμα αυτό η λογική υποχωρεί, γι’ αυτό μιλάμε για το Μυστήριο. Κανείς δεν μπορεί να το εξηγήσει. Οι απόπειρες που έκαναν οι Πατέρες διά της Εκκλησίας δεν ήταν να ερμηνεύσουν, αλλά να διατυπώσουν απλώς την αλήθεια του τριαδικού δόγματος. Και έμειναν μέχρις εκεί.
(+) Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χριστοδούλου
Πιο αναλυτικά ο τριαδικός Θεός περιγράφεται ως “Τρισυπόστατη Μονάδα” η οποία φανερώνεται με ενέργειες και έργα στην κτίση και την ιστορία. Έχει μεν τρία πρόσωπα, αλλά αυτά τα τρία πρόσωπα δεν αποτελούν τρεις χωριστούς Θεούς, αλλιώς ο Χριστιανισμός δε θα ήταν μονοθεϊστική αλλά τριθεϊστική θρησκεία. Κατά το δόγμα, ο λόγος που ο τριαδικός Θεός είναι ένας αν και με τρεις υποστάσεις είναι η απουσία χώρου και χρόνου. Επειδή όμως ο χώρος και ο χρόνος είναι δημιουργήματα του Θεού, ο Θεός δεν υπόκειται σε αυτούς, καθώς ουδεμία σχέση υπάρχει μεταξύ κτιστού και ακτίστου. Έτσι έχουμε το μυστήριο (ακατάληπτο για τους ανθρώπους) της Τρισυπόστατης Μονάδας.
Ο Ένας και Μοναδικός Θεός έχει τρεις υποστάσεις ή πρόσωπα, ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα. Ο Πατήρ αποτελεί την Αιτία της Θεότητος.
Τα τρία πρόσωπα αυτά ή αλλιώς υποστάσεις, έχουν μοναδικές και αμεταβίβαστες ιδιότητες που προκύπτουν από τις αιώνιες (χωρίς χρονική αρχή) σχέσεις τους. Ταυτόχρονα έχουν μία ουσία ή φύση, αλλά κάθε μία από αυτές ως υπόσταση δεν ταυτίζεται με την ουσία της θεότητος και έτσι “ο Πατήρ είναι η αιτία της υπάρξεως των υποστάσεων του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, αλλά όχι και της ουσίας και των ενεργειών αυτών, με τα οποία κοινωνεί.
Αυτό σημαίνει ότι στην Αγία Τριάδα υπάρχει:
α) Ένα αίτιο,
β) Ταυτότητα ουσίας (τα πρόσωπα είναι ομοούσια), και
γ) Ετερότητα των υποστάσεων ή προσώπων.
Το ένα αίτιο και η μία ουσία εξηγούν το γιατί ο Θεός είναι ένας και η ετερότητα των υποστάσεων εξηγεί το γιατί ο Θεός είναι τρισυπόστατος. Έτσι στην ορθόδοξη θεολογία γίνεται αντιληπτό πως έχουμε διαχωρισμό κοινών ιδιοτήτων και ακοινωνήτων, με τις κοινές να βρίσκονται πλήρως και στις τρεις υποστάσεις όπως η ενέργεια, η βούληση και των ακοινωνήτων δηλαδή των χαρακτηριστικών που εμπεριέχονται μόνο σε κάθε μια υπόσταση αποκλειστικώς όπως το αναίτιο, το αίτιο δια του γεννάσθαι, το αίτιο δια του εκπορεύεσθαι, το αγέννητο, το γεννητό, το εκπορευτό. Γι αυτό και οι υποστατικές ιδιότητες ονομάζονται και τρόποι υπάρξεως του Θεού.
Η ετερότητα των υποστάσεων
Την ετερότητα των υποστάσεων συνιστά το γεγονός ότι:
α) Ο Πατέρας είναι αγέννητος
β) Ο Υιός γεννάται από τον Πατέρα (άχρονα)
γ) Το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται από τον Πατέρα.
Οι παραπάνω ιδιότητες, ονομάζονται “υποστατικά ιδιώματα” και κάθε ιδίωμα ανήκει στην ιδιαίτερη υπόσταση και μόνο.
Κάθε Πρόσωπο, στην επαφή του με τον κόσμο και την ιστορία, δηλαδή στα πλαίσια της Θείας Οικονομίας, επιτελεί ένα ιδιαίτερο έργο:
α) Ο Πατέρας, πραγματώνει τη δημιουργική και απολυτρωτική ενέργεια, είναι η αρχική αιτία,
β) Ο Υιός πραγματώνει το έργο της φανέρωσης, της άσαρκης και της ένσαρκης παρουσίας του στην κτίση και την ιστορία για τη σωτηρία του ανθρώπου,
γ) Το Άγιο Πνεύμα διενεργεί την τελείωση του δημιουργικού και απολυτρωτικού έργου.
ΠΗΓΗ : Oρθόδοξοι Ορίζοντες
Όλοι οι άνθρωποι έχουμε ίδια ουσία (ανθρώπινη), αλλά όχι την ίδια ουσία (ο καθένας έχει τη δική του). Γι’ αυτό ο καθένας μας είναι ξεχωριστός άνθρωπος και συνολικά υπάρχουν δισεκατομμύρια άνθρωποι.
Όμως τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδας δεν έχουν μόνο ίδια ουσία, αλλά έχουν και οι τρεις την ίδια ουσία, η οποία είναι η ουσία του Θεού Πατρός. Δηλαδή ο Πατήρ, από αγάπη, προσφέρει ολόκληρη την ουσία του στον Υιό (η οποία γίνεται ουσία του Υιού, χωρίς να παύει να είναι και ουσία του Πατέρα) και ολόκληρη επίσης στο Άγιο Πνεύμα (και γίνεται ουσία του Αγίου Πνεύματος). Γι’ αυτό τα τρία θεία πρόσωπα είναι ένας Θεός και όχι τρεις Θεοί.
Ο Θεός είναι άγνωστος ως προς την ουσία Του, αλλά γνωστός ως προς τις ενέργειές Του.
Αν και η ουσία του Θεού είναι άγνωστη και αμέθεκτη, ο Θεός έχει και ένα είδος «ακτινοβολίας», που την ονομάζουμε ενέργεια του Θεού ή θεία χάρη. Όπως και η θεία ουσία, έτσι και η θεία ενέργεια είναι αιώνια και άκτιστη ( = αδημιούργητη, δηλ. δεν τη δημιουργεί ο Θεός, αλλά «πηγάζει από μέσα Του» και είναι μέρος της θεότητας). Όμως η θεία ενέργεια δεν είναι αμέθεκτη, αλλά μεθεκτή, δηλ. μπορούμε να την πάρουμε μέσα μας και να ενωθούμε με αυτήν.
Με την ενέργειά Του ο Θεός δημιούργησε και συντηρεί τον κόσμο (το σύμπαν και όλα τα όντα), με την ενέργειά Του δίνει τη ζωή και προσφέρει την αγιότητα.
Η αγιότητα είναι, ακριβώς, η ένωσή μας με αυτή την ενέργεια.
Αν και η θεία ενέργεια είναι μία, λόγω των διαφορετικών αποτελεσμάτων της στον κόσμο τη διακρίνουμε σε ιδιαίτερες «κατηγορίες», που οι κυριότερες είναι τρεις:
Η ουσιοποιός ενέργεια, η οποία δημιουργεί όλα τα δημιουργήματα του Θεού, έμψυχα και άψυχα (δημιουργεί δηλ. ουσίες, γι’ αυτό λέγεται ουσιοποιός). Αυτή την ενέργεια τη λαμβάνουν όλα τα όντα, έμψυχα και άψυχα (ον = κάθε τι που υπάρχει).
Η λογοποιός ενέργεια, η οποία παρέχει λόγο (=λογική) στα λογικά όντα, δηλ. στους ανθρώπους και τους αγγέλους.
Η θεοποιός ενέργεια, η οποία «κάνει θεούς», δηλ. προσφέρει αγιότητα, σε εκείνα τα λογικά όντα που το επιθυμούν και αγωνίζονται για να το καταφέρουν.
Το ότι οι ενέργειες του Θεού είναι άκτιστες και όχι κτιστές (δηλ. είναι αδημιούργητες, «κομμάτι της θεότητας», και όχι δημιουργήματα του Θεού) θεωρείται η σημαντικότερη διαφορά Ορθοδόξων και Ρωμαιοκαθολικών Χριστιανών. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία διδάσκει ότι οι θείες ενέργειες είναι κτιστές, άρα ο άνθρωπος δεν έρχεται ποτέ σε άμεση επαφή με το Θεό, παρά μόνο μέσω ενός κτίσματος (δημιουργήματος). Γι’ αυτό η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία δεν δέχεται ότι η σωτηρία είναι ένωση με το Θεό (που το τέλειο στάδιό της είναι η θέωση του ανθρώπου, δηλ. να γίνει ο άνθρωπος «κατά χάριν θεός»), αλλά πιστεύει ότι η σωτηρία είναι μια δίκη, στην οποία ο άνθρωπος πρέπει να αθωωθεί, για να πάει στον παράδεισο.
Ποια η πηγή γνώσης μας για το Θεό;
Η πηγή γνώσης μας είναι η ένωση των αγίων με το Θεό. Σε αυτή την κατάσταση (τη θέωση), ο άνθρωπος βρίσκεται μέσα στο Θείο Φως και γνωρίζει το Θεό από κοντά, Τον γνωρίζει προσωπικά.
Τον γνωρίζει και ενώνεται με Αυτόν, αλλά δεν μπορεί να περιγράψει με λόγια τι ακριβώς είναι ο Θεός και ποιος είναι ο τρόπος ύπαρξής Του. Γι’ αυτό, οι άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας δεν έγραψαν αναλυτικά για την Αγία Τριάδα, παρά μόνο όταν εμφανίστηκαν αιρέσεις που αρνήθηκαν την ύπαρξή Της. Κυριότερη από αυτές τις αιρέσεις ήταν ο αρειανισμός…
Τρόποι, με τους οποίους στην Καινή Διαθήκη αποκαλύπτεται η τριαδικότητα του Θεού, είναι:
Οι ονομαστικές αναφορές στα τρία θεία πρόσωπα. Κατ’ αρχάς, από τον ίδιο τον Ιησού Χριστό, που πάρα πολλές φορές ανέφερε το Θεό ως Πατέρα Του και τον εαυτό Του ως τον Υιό και μίλησε για ένα τρίτο πρόσωπο, που το ονόμασε Άγιο Πνεύμα ή απλώς Πνεύμα. Αυτό το τρίτο πρόσωπο το χαρακτηρίζει επίσης Παράκλητο (=παρηγορητή) και Πνεύμα της αληθείας, στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, κεφάλαια 14, 15 και 16 (που περιέχουν μερικές από τις σπουδαιότερες τριαδολογικές αναφορές της Αγίας Γραφής), και υπόσχεται στους μαθητές Του ότι θα παρακαλέσει τον Πατέρα και θα τους Τον στείλει «στο όνομά Του» μετά την αποχώρησή Του από τον κόσμο (είναι η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος, που συνέβη την ημέρα της πεντηκοστής, δηλαδή 50 μέρες μετά την ανάσταση του Χριστού).
Επίσης, στο τέλος του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου ο Χριστός δίνει εντολή στους μαθητές Του να βαπτίζουν τους πιστούς «εις το όνομα του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος».
Εκτός αυτού, στις επιστολές των αποστόλων υπάρχουν αμέτρητες ξεχωριστές αναφορές στον Πατέρα, τον Υιό και Κύριο Ιησού Χριστό και στο Άγιο Πνεύμα, ενώ μερικές φορές τίθενται και τα τρία θεία πρόσωπα στον ίδιο στίχο.
Παραδείγματα είναι τα λόγια του αποστόλου Παύλου, Α΄ προς Κορινθίους, κεφ. 12, στίχ. 4-6: «Διαιρέσεις δε χαρισμάτων εισί, το δε αυτό Πνεύμα· και διαιρέσεις διακονιών εισί, και ο αυτός Κύριος· και διαιρέσεις ενεργημάτων εισίν, ο δε αυτός εστι Θεός, ο ενεργών τα πάντα εν πάσιν», και Β΄ προς Κορινθίους κεφ. 13, στίχ. 13 (ο τελευταίος στίχος): «Η χάρις του Κυρίου Ιησού Χριστού και η αγάπη του Θεού και η κοινωνία του Αγίου Πνεύματος μετά πάντων υμών· αμήν», καθώς και του αποστόλου Πέτρου, στην Α΄ επιστολή Πέτρου, κεφ. 1, στίχ. 2: «κατά πρόγνωσιν Θεού πατρός, εν αγιασμώ Πνεύματος, εις υπακοήν και ραντισμόν αίματος Ιησού Χριστού».
Έχουμε δύο θεοφάνειες, δηλαδή φανερώσεις του Τριαδικού Θεού: μία στη βάπτιση του Χριστού και μία στη μεταμόρφωσή Του.
Στη βάπτιση του Χριστού από τον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο στον Ιορδάνη ποταμό ακούστηκε η φωνή του Πατέρα να λέει «ούτός εστιν ο υιος μου ο αγαπητός, εν ω ευδόκησα», ενώ το Άγιο Πνεύμα εμφανίστηκε «εν είδει περιστεράς», δηλ. με μορφή περιστεριού (κατά Ματθαίον, κεφ. 3, Μάρκον κεφ. 1, Λουκάν κεφ. 3).
Η μεταμόρφωση του Χριστού είναι ένα επεισόδιο που αναφέρεται στα Ευαγγέλια κατά Ματθαίον κεφ. 17, Μάρκον κεφ. 9, Λουκάν κεφ. 9 και Β΄ επιστολή Πέτρου κεφ. 1. Ο Ιησούς ανέβηκε στο όρος Θαβώρ παίρνοντας μαζί Του τους αποστόλους Πέτρο, Ιάκωβο και Ιωάννη και εκεί το πρόσωπό Του έλαμψε σαν τον ήλιο και τα ρούχα Του «έγιναν λευκά όπως το φως». Οι προφήτες Μωυσής και Ηλίας εμφανίστηκαν κοντά του, μια φωτεινή νεφέλη τον σκέπασε και από τη νεφέλη ακούστηκε η φωνή του Θεού να λέει: «ούτος εστίν ο υιός μου ο αγαπητός, εν ω ευδόκησα· αυτού ακούετε». Η φωτεινή νεφέλη, όπως εξηγούν οι Πατέρες της Εκκλησίας, ήταν εμφάνιση του Αγίου Πνεύματος. Και εδώ λοιπόν έχουμε φανέρωση του Τριαδικού Θεού.
Στις Πράξεις των αποστόλων, αλλά και στις επιστολές του αποστόλου Παύλου, στα κεφάλαια του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου που αναφέραμε πιο πριν και γενικά στην Καινή Διαθήκη, υπάρχουν σημαντικές αναφορές που φανερώνουν ότι το Άγιο Πνεύμα δεν είναι μόνο «η δύναμη του Θεού», αλλά ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, με ιδιαίτερη προσωπικότητα, που μιλάει και ενεργεί. Έτσι, βλέπουμε π.χ. το Άγιο Πνεύμα να μιλάει στις Πράξεις των αποστόλων κεφ. 1, στίχ. 16, κεφ. 8, στίχ. 29, κεφ. 10, στίχ. 19, κεφ. 13, στίχ. 2, κ.α. Ένα επίσης από τα πολλά χαρακτηριστικά αποσπάσματα της Καινής Διαθήκης για το Άγιο Πνεύμα είναι το κεφ. 12 της Α΄ προς Κορινθίους επιστολής του αποστόλου Παύλου.
Λόγος του Κυρίου στην Καινή Διαθήκη χαρακτηρίζεται το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας, ο Υιός, δηλαδή ο Χριστός. Τον ονομάζει έτσι ο ευαγγελιστής Ιωάννης: «Εν αρχή ην ο Λόγος και ο Λόγος ην προς τον Θεόν και Θεός ην ο Λόγος» (αρχή του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου). Επίσης Τον ονομάζει Λόγο στην Α΄ επιστολή Ιωάννου (π.χ. κεφ. 1, στίχ. 1, κεφ. 2, στίχ. 14, ενώ υπάρχει και ο περίφημος στίχος 7 στο κεφ. 5, «ότι τρεις εισίν οι μαρτυρούντες εν τω ουρανώ, ο Πατήρ, ο Λόγος και το Άγιον Πνεύμα, και ούτοι οι τρεις εν εισί», που όμως κάποιοι αμφισβητούν τη γνησιότητά του), όπως επίσης και στην Αποκάλυψη, κεφ. 19, στίχ. 13.
Η λέξη ” πνεύμα” στα αρχαία ελληνικά σημαίνει πνοή. Όταν λοιπόν η Αγία Γραφή ονομάζει το τρίτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας «Άγιο Πνεύμα», είναι σαν να το παρομοιάζει με «πνοή του Θεού»…
Θεόδωρος Ι. Ρηγινιώτης – θεολόγος
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ από την ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΟΡΕΥΣΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ :
β) Μόνη « πηγαία θεότης » είναι ο Πατήρ στην Αγία Τριάδα .
γ) Το Άγιο Πνεύμα είναι « ἲδιον » του Υιού καί επαναπαύεται σε Αυτόν
« ἀεί » .
δ) Το Άγιο Πνεύμα πέμπεται καί έκ του Υιού πρός τους αξίους « ἓν
χρόνῳ. » (κατ΄ ενέργεια πρόοδος).
1) Καθ’ ὓπαρξιν πρόοδος του Ἁγίου Πνεύματος .
Ο Άγιος Γρηγόριος δέχεται « διττή πρόοδο »
του Αγίου Πνεύματος
(1) Καθ’ ύπαρξιν (2) Κατ’ ενέργειαν .
Το γεγονός ότι ο Θεός είναι Ένας καί Τριαδικός καί συγχρόνως το
γεγονός ότι η μία υπόσταση (του Πατρός δηλαδή) είναι κοινό αἲτιο
των άλλων δύο αποτελεί τη συγκεφαλαίωση του μυστηρίου της
οικονομίας κατά τον Άγιο Γρηγόριο .
Το Άγιο Πνεύμα επομένως
δεν μπορεί παρά να εκπορεύεται από μόνο τον Πατέρα . Έτσι ,
μπορούμε να πούμε , μαζί με τον Γρηγόριο τον Παλαμά ότι : οὐ τό
ἀπλῶς ἐκπορευτόν ἲδιον τοῦ Ἁγίου Πνεύματος , ἀλλά το ἐκ
τοῦ Πατρός ἐκπορευτόν .
ΠΗΓΗ : Μυριόβιβλος
ΤΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΗΣ ΠΙΣΤΕΩΣ
Πιστεύω εις ένα Θεόν, Πατέρα, παντοκράτορα, ποιητήν ουρανού και γης, ορατών τε πάντων και αοράτων. Και εις ένα Κύριον Ιησούν Χριστόν, τον Υιόν τον Θεού τον μονογενή, τον εκ του Πατρός γεννηθέντα προ πάντων των αιώνων. Φως εκ φωτός, Θεόν αληθινόν εκ Θεού αληθινού, γεννηθέντα, ου ποιηθέντα, ομοούσιον τω Πατρί, δι’ ου τα πάντα εγένετο. Τον δι’ ημάς τους ανθρώπους και δια την ημετέραν σωτηρίαν κατελθόντα εκ των ουρανών και σαρκωθέντα εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της Παρθένου και ενανθρωπήσαντα. Σταυρωθέντα τε υπέρ ημών επί Ποντίου Πιλάτου και παθόντα και ταφέντα. Και αναστάντα τη τρίτη ημέρα, κατά τας Γραφάς. Και ανελθόντα εις τους ουρανούς και καθεζόμενον εκ δεξιών του Πατρός. Και πάλιν ερχόμενον μετά δόξης κρίναι ζώντας και νεκρούς, ου της βασιλείας ουκ έσται τέλος. Και εις το Πνεύμα το Άγιον, το κύριον, το ζωοποιόν, το εκ του Πατρός εκπορευόμενον, το συν Πατρί και Υιώ συμπροσκυνούμενον και συνδοξαζόμενον, το λαλήσαν δια των προφητών. Εις μίαν, αγίαν, καθολικήν και άποστολικήν Εκκλησίαν. Ομολογώ εν βάπτισμα εις άφεσιν αμαρτιών. Προσδοκώ ανάστασιν νεκρών. Και ζωήν του μέλλοντος αιώνος. Αμήν.
“Τοῡτ’ εστιν τό ευρεῑν τόν Θεόν : το ἀεί εαυτόν ζητεῑν “ Τούτο είναι το να βρεις τον Θεόν : το να αναζητείς πάντοτε τον εαυτόν σου ! ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΥΣΣΗΣ
Το Δελφικό : ΓΝΩΘΙ ΣΕΑΥΤΟΝ οδηγεί στον Θεόν! Η Βαθιά ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ σε οδηγεί στον Θεόν, διότι είσαι σταγόνα της Θείας Αρχικής Πηγής !
Ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης συνεχίζει επαυξάνοντας την Αρχαία Ελληνική Σοφία, δείχνοντας την Σύνδεση του Ανθρώπου με τον Θεόν.
ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟΝ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ !!!
